Huisartsen dreigen te bezwijken onder hun overvolle agenda. De physician assistant kan hulp bieden door allerlei taken van de huisarts over te nemen.

Quinten van den Driesschen, physician assistant huisartsenpraktijk in Elst, docent MPA Hogeschool Arnhem en Nijmegen

qdriesschen@gmail.com

De eerstelijnszorg staat meer dan ooit onder druk. Huisartsen worstelen met een alsmaar toenemende werklast door substitutie van tweedelijnszorg, vergrijzing, claimende patiënten, administratieve lasten, en noem maar op. De huisarts moet dat zien op te vangen met z’n eigen team van medewerkers. Dat lukt ternauwernood en sommige oudere huisartsen zien zich zelfs gedwongen om langer door te werken omdat er in hun regio niet genoeg vervangers zijn.

Goed nieuws
Het goede nieuws is dat er oplossingen zijn om de huisarts te ontlasten. De sleutel is taakherschikking, ofwel het toewijzen van taken aan nieuwe zorgprofessionals, zoals de physician assistant (kortweg PA). De PA is bevoegd om taken van de huisarts over te nemen en vermindert daardoor daadwerkelijk de werkdruk van huisartsen en draagt zo bij aan de toegankelijkheid en kwaliteit van de huisartsenzorg.
Toch passen slechts weinig huisartsenpraktijken deze mogelijkheden toe. Om een beeld te geven: er zijn zo’n 130 PA’s (waarvan 30 in opleiding) werkzaam in de huisartsenzorg. Dit is ongeveer 10 procent van het totaal aantal PA’s dat in de Nederlandse gezondheidszorg werkzaam is. Dat is relatief weinig, gezien bovengenoemde spanningsvelden en vergeleken met de snelle groei van het aantal PA’s in de tweede lijn.

Nieuw zorgberoep
Hoewel we over een ‘nieuw’ zorgberoep spreken, deed de eerste PA al in 2003 zijn intrede in de huisartsenpraktijk. Interessant is het recente onderzoek van de vakgroep huisartsgeneeskunde van beroepsvereniging NAPA waarmee een aantal kenmerken in beeld zijn gebracht van PA’s in de eerste lijn.

Enkele uitkomsten:

• 77 procent van de PA’s wordt voor alle huisartsgeneeskundige taken ingezet, dat wil zeggen behalve voor taken die zijn voorbehouden aan de huisarts, zoals het verlenen van euthanasie;
• de PA wordt in toenemende mate ook ingezet in dagpraktijken en in de ANW-zorg.

De verdeling naar voorbehouden handelingen levert het volgende beeld op:

In de eerste lijn
De NAPA-vakgroep PA huisartsgeneeskunde heeft een aantal kenmerken van PA’s in de eerste lijn onderzocht.
De enquête is in september 2018 uitgezet onder de 130 PA’s in de eerste lijn. Daarvan waren er nog ongeveer 30 in opleiding. De respons bedroeg 99 PA’s waarvan 9 in opleiding.

Vooropleidingen
De gemiddelde leeftijd van de 99 respondenten is 42,5 jaar (spreiding 27 tot 64 jaar). 78 procent is vrouw; 22 procent man.
Elke PA heeft eerst een bachelor in een ander zorgvak behaald. Dit zijn de ‘vooropleidingen’ van de 99 respondenten:

• 72 verpleegkundigen;
• 15 fysiotherapeuten;
• 3 operatieassistenten;
• 2 huidtherapeuten;
• 1 anesthesiemedewerker;
• 1 bachelor medische hulpverlening;
• 1 bachelor geneeskunde;
• 1 verloskundige;
• 1 ergotherapeute;
• 1 bewegingswetenschapper en
• 1 opgeleid in de medische beeldvormende en radiotherapeutische technieken (MBRT).

Takenpakket PA’s in huisartsenzorg

Van de afgestudeerde PA’s wordt er 77 in de volle breedte van de huisartsenzorg ingezet. 23 PA’s hebben een meer afgebakend takenpakket; zij doen bijvoorbeeld geen zorg voor baby’s onder 3 maanden, gynaecologische zorg of behandelen geen neurologische klachten. Alle PA’s in de huisartsenzorg geven aan dat er een afbakening is gemaakt in complexiteit en taakverdeling tussen huisarts en PA. Op enkele huisartsenposten worden PA’s alleen ingezet voor bijvoorbeeld kno-klachten, kleine kwalen, kleine trauma’s, klachten aan het bewegingsapparaat of luchtweginfecties.
PA’s schrijven recepten uit voor alle medicijnen, met uitzondering van psychofarmaca. PA’s in opleiding laten recepten en doorverwijzingen fiatteren door de huisarts.
Voorbehouden handelingen die PA’s verrichten zijn onder meer het inbrengen van een intra-uterine device (IUD), reposities, oogboring, dermatoscopie, spleetlamponderzoek.
Van de patiënten die door een PA worden behandeld, wordt 84 procent toegewezen door de assistente, procent; 16 procent kiest zelf uit de agenda.
Alle PA’s werken in een samenwerkingsverband met een of meer huisartsen.

Hieronder zijn de overige uitkomsten van de enquête weergegeven:

Beroepsbeeld
Natuurlijk laat deze korte enquête nog allerlei vragen onbeantwoord. Zo is er inmiddels ander onderzoek gaande naar bekostiging van taakherschikking en er zijn diverse evaluatieve studies gedaan (zie taakherschikking.nl). Duidelijk is wel dat PA in toenemende mate in de volle breedte van de huisartsenzorg wordt ingezet in dagpraktijken en in de ANW-zorg. Er is een duidelijk beroepsbeeld. Er worden samenwerkingsafspraken gemaakt tussen huisarts en physician assistant. De beroepsvereniging heeft samen met werkgevers een handreiking geschreven voor de inzet van physician assistants. Er is een mooie oplossing voor de werkdruk onder huisartsen en een ondersteuning voor de toegankelijkheid en kwaliteit van huisartsenzorg. De huisarts behoudt daarbij de regie.

Met dank voor hun bijdrage aan de enquête:
Ludeke van der Es, programmamanager InEen;
Milena Babovic, directeur NAPA;
Arna van Doorn-Klomberg, docent en onderzoekster MPA Hogeschool Arnhem en Nijmegen;

Jelle Brunner, physician assistant gezondheidscentrum Almere

Voetnoten

1. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stb-2018-130.html
2. https://www.stichtingkoh.nl/taakherschikking/stimuleringssubsidie-2019/
3. file:///C:/Users/doslj/Downloads/bestuurlijk-akkoord-huisartsenzorg-2019-2022.pdf
4. https://www.napa.nl/app/uploads/2017/11/NAPA_Handreiking_Vakgroep_Huisartsgeneeskunde-1.pdf Hogescholen: Amsterdam, Groningen, Arnhem & Nijmegen, Rotterdam, Utrecht

Meer informatie

• https://meertijdvoordepatient.lhv.nl/voorbeelden/voorbeelden/inzet-personeel
• https://www.stichtingkoh.nl/taakherschikking/stimuleringssubsidie-2019/
• https://www.napa.nl
• https://ineen.nl/nieuws/2017/06/15/taakherschikking-op-een-andere-manier-werkdruk-verminderen/
• taakherschikking.nl