Wij als PA’s kunnen breed differentiaaldiagnostisch denken, een behandelplan opstellen en uitvoeren. Door onze brede inzetbaarheid komt het steeds vaker voor dat er – na afronding van de master physician assistant (MPA) – gewisseld wordt van werkplek. Dan kan het goed zijn dat men daar andere vaardigheden, kennis en competenties van je vraagt.

Op dit moment bestaan er geen formele afspraken over hoe je je op een nieuwe werkplek bekwaamt, bekwaam wordt verklaard en hoe dit gedocumenteerd dient te worden. Daarnaast hebben we eigenlijk geen inzicht in hoe vaak en hoeveel PA’s van werkplek wisselen.

Om antwoord te krijgen op deze vragen en op de vraag of EPA’s (entrustable professional activities) hiervoor een oplossing kunnen zijn, heb ik in 2020 onder alle PA’s een enquête gehouden. Hieronder de resultaten. 

Entrustable professional activities – in het Nederlands te vertalen als ‘toe te vertrouwen professionele activiteiten’ – geven een concrete invulling aan competentiegericht opleiden. Essentieel in dit concept is de gedachte dat een supervisor een student pas professionele activiteiten toevertrouwt om zelfstandig uit te voeren als de student heeft laten zien daarin voldoende competent te zijn.

EPA’s zijn dus kenmerkende professionele activiteiten die gezamenlijk het dagelijks werk van een zorgprofessional vormen. Ze kunnen groot of klein zijn. Voorbeelden zijn het uitvoeren van het lichamelijk onderzoek of het verrichten van een (kleine) ingreep.

EPA’s worden gebruikt voor vrijwel alle medisch-specialistische opleidingen, verpleegkundige specialistische vervolgopleidingen (CZO Flex Level) en verschillende andere gezondheidszorgopleidingen, zoals fysiotherapie, tandheelkunde en diergeneeskunde. Er is veel onderzoek gedaan naar het formuleren van EPA’s, wanneer en hoe een EPA toevertrouwd wordt, maar er zijn geen data bekend over het gebruik van EPA’s na diplomeren.

Ik denk dat als wij een EPA-pakket beschouwen als een kenmerk of beschrijving van je beroepsuitoefening, dit pakket ook na diplomering relevantie moet kunnen hebben. 

In 2020 hebben alle PA’s een enquête ontvangen. Van de 1441 op dat moment geregistreerde PA’s hebben uiteindelijk 421 de enquête ingevuld (29%). De gemiddelde leeftijd van de respondenten was 43 jaar, en 102 (24%) van hen zijn van specialisme gewisseld na diplomering. Bijna alle respondenten (90%) zijn van mening dat competenties behaald na diplomering formeel vastgelegd zouden moeten worden.

Omdat er open vragen gesteld zijn in de enquête, is er een thematische analyse verricht – een analyse waarmee je probeert achter dieperliggende redenen te komen waarom mensen iets vinden. Hieruit kwamen vijf redenen (thema’s) naar voren van respondenten die hier positief tegenaan keken, en drie redenen (thema’s) om hier negatief tegenaan te kijken.

De vijf positieve thema’s waren: duidelijkheid, juridisch, documentatiecompetenties, kwaliteit van zorg en positionering van beroep.

De drie negatieve thema’s waren: EPA’s zorgen voor minder flexibiliteit/inzetbaarheid, minder verantwoordelijkheid, financiële en administratieve last. 

Het formeel erkennen en documenteren van competenties is belangrijk voor PA’s, omdat ze een duidelijke definitie van hun taken en verantwoordelijkheden willen hebben in de klinische praktijk. Hiermee voorkom je discussies, meningsverschillen of zelfs klachten en geef je ook direct de grenzen van je beroep, dan wel competenties aan. 

‘Ons beroep is gebaseerd op taakherschikking vanuit medisch specialisten, het duidelijk formuleren en documenteren van mijn taken en verantwoordelijkheden is belangrijk. Zeker omdat onze competenties vaak verder reiken of complexer zijn dan bij andere beroepen in de gezondheidszorg.’ 

Sommige respondenten (10%) gaven aan dat ze het niet zo nodig vinden om nieuw behaalde competenties te documenteren. Het belangrijkste argument is dat ze denken dat dit leidt tot een grotere administratieve last en daarmee ook kosten. Informele werkafspraken of mondelinge bekwaamverklaringen zouden voldoende moeten zijn, volgens hen. 

‘Het is je eigen verantwoordelijkheid. Als je niet bekwaam handelt, ben jij verantwoordelijk. Het is belangrijk dat je je eigen grenzen aangeeft, maar dit hoeft niet gedocumenteerd te worden.’ 

Aan de respondenten die initieel met EPA’s opgeleid zijn (n=120) is gevraagd of ze EPA’s geschikt vinden om na hun diplomeren te gebruiken voor het documenteren van hun competenties. 96 procent geeft hier een positief antwoord op. 

‘Ja, EPA’s zijn een mooi framework voor onze beroepsgroep om competenties aan te tonen en te documenteren.’ 

Van alle respondenten geeft 60 procent aan nieuwe competenties te hebben aangeleerd en behaald na hun diplomering. Van de PA’s initieel opgeleid met EPA’s zegt 35 procent (n=23) het EPA-concept te hebben gebruikt om hun competentie te documenteren. Van de PA’s niet opgeleid met EPA’s meldt 4 procent (n=6) het EPA-concept gebruikt te hebben voor de documentatie. Alle door ons gevonden thema’s staan in een tabel. Deze is te vinden in NAPA Magazine (pag. 26) op de website.

Sinds 2001 kent Nederland de opleiding tot PA. Per jaar starten 250 nieuwe studenten met deze opleiding, zodat de beroepsgroep hard doorgroeit. Ten tijde van de enquête werkten twee van de vijf opleidingen tot MPA met EPA’s. Sinds 2010 worden PA’s aan de Hogeschool Utrecht opgeleid met EPA’s, sinds 2015 ook bij de Hanze Hogeschool Groningen. En anno 2023 leiden vier van de vijf opleidingen PA’s op met EPA’s. Mede gezien de verschuiving naar het EPA-gestuurd opleiden in verschillende zorggerelateerde opleidingen, ligt het voor de hand dat de komende jaren meer en meer PA’s met EPA’s zullen worden opgeleid.

Deze studie laat zien dat EPA’s gebruikt kunnen worden voor het documenteren van competenties die behaald worden na diplomeren. Sterker nog, het gebeurt soms al. Daarnaast zijn PA’s die bekend zijn met het EPA-concept overwegend positief over het gebruik van EPA’s na diplomering. PA’s die niet bekend zijn met EPA’s melden echter dat ze het concept zelden gebruiken. Zij kunnen baat hebben bij aanvullende informatie en training om het EPA-concept na hun afstuderen te gaan gebruiken.

Aangezien EPA’s niet meer en niet minder zijn dan ‘eenheden van de beroepspraktijk die aan PA’s moeten worden toevertrouwd’, is het concept niet moeilijk te begrijpen als een conceptualisering van het beroep PA. Het EPA-concept is relevant voor PA’s om de grenzen van hun autonomie te markeren. Door de aard van ons beroep voeren PA’s medische taken uit en hebben ze autonome verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid voor veilige patiëntenzorg. EPA’s zijn goed bruikbaar om te specificeren waartoe individuele PA’s gerechtigd zijn. 

Competentiegericht onderwijs zoals bij de PA-opleidingen het geval is, wordt steeds meer gezien vanuit een continuümperspectief, waarin voortdurende professionele ontwikkeling een logisch gevolg is van de initiële opleiding en je dus een leven lang leert. De opleiding en het werkzame leven van medische professionals zijn steeds meer een individueel, dynamisch traject waarbij EPA’s een belangrijke rol kunnen spelen.

Het is vrij logisch dat als je met EPA’s bent opgeleid, je hetzelfde concept na diplomeren blijft gebruiken om je bekwaamheid aan te (blijven) tonen. Dit heeft alleen maar meer relevantie wanneer je professionele taken veranderen vanwege vooruitgang in je beroepspraktijk, of wanneer je besluit om extra taken/handelingen onder de knie te krijgen of van werkomgeving te veranderen, zoals PA’s regelmatig doen. 

Ik geloof dat wij als beroepsgroep baat hebben bij een duidelijke afbakening en beschrijving van onze bekwaamheid en bevoegd­heden. Wij doen allen zulk complex en essentieel ander werk, dat ik het lastig vind om überhaupt ‘de’ physician assistant te definiëren. Onze gemene deler, de basis van ons beroep, moeten we mijns inziens definiëren en vastleggen in ons beroepsprofiel; als wij deze dan vertalen naar (generieke) EPA’s, kan dat een basis zijn voor onze opleidingen.

Naast deze generieke EPA’s definieer je dan wat jou expert maakt binnen jouw specialisme met (specifieke) EPA’s. Hiermee zijn wij herkenbaar en transparant als expert binnen ons vakgebied. Ik kan mij voorstellen dat het voor collega’s in de zorg soms lastig is in te schatten wat een PA kan, weet en toevertrouwd kan worden, en dit geldt natuurlijk ook voor onze patiënten. Elk van ons is expert in zijn of haar vak, dus waarom zullen wij dit niet expliciteren in EPA’s? Daarmee stellen wij ons transparant op en sluiten we aan bij een concept waarmee medisch specialisten worden opgeleid. 

Bij mij op de afdeling (de kinderintensivecare) gebruiken wij dezelfde EPA’s voor fellows die wij opleiden tot intensivist en collega’s die wij opleiden tot PA; als wij dezelfde handelingen uitvoeren (bijvoorbeeld intubatie, prikken CVL) dan moeten wij dit op dezelfde manier aangeleerd krijgen, toevertrouwd krijgen en onze bekwaamheid hierin blijven aantonen.

Het unieke karakter van PA’s, met een sterk geïndividualiseerde praktijk, met in ieder geval enige vorm van samenwerking met en supervisie van artsen, en een groot aantal PA’s die van specialisme veranderen, maakt de EPA-structuur zeer geschikt. Dit wordt sinds kort ook herkend en erkend door de American Association of Physician Assistants (AAPA). De AAPA heeft met mij contact opgenomen om mee te denken, spreken en schrijven over het gebruik van EPA’s bij de Amerikaaanse PA’s. Stap één is daar het opstellen van een set van core-PA-EPA’s, de kern van wat het vak physician assistant inhoudt, gedefinieerd in EPA’s.

Misschien moeten wij dit in Nederland ook gaan doen, en dat eens vergelijken met Amerika. Doen jullie mee? 

tekst Timo de Raad, PA intensive care (t.deraad@umcutrecht.nl)

Bron: NAPA Magazine nr. 22, maart 2023

NAPA gaat in gesprek met NAPA vakgroepen om EPA’s per specialisme op de webpagina van de vakgroepen voor de leden inzichtelijk te maken. Tevens wordt het beroepsprofiel uit 2017 dit jaar herzien.

In NAPA Magazine nr. 22 vind je een tabel behorend bij dit artikel. De tabel bevat de thema’s die uit het onderzoek naar voren kwamen om het gebruik van EPA’s na diplomeren te ondersteunen of ontmoedigen.Bekijk de tabel op pag 26 van het magazine.