Wanneer we het hebben over duurzaamheid, is de zorg misschien niet de eerste sector waar je aan denkt. Toch is de zorgsector in Nederland verantwoordelijk voor 7 procent van de uitstoot van alle broeikasgassen, 4 procent van het afval en 13 procent van het grondstoffengebruik. Het vergroenen van de zorg staat hoog op vele agenda’s. 

Ook physician assistants kunnen bijdragen aan een duurzamere zorg, zo bewijst Fleur Klinkenberg. Klinkenberg werkt als PA hematologie in het Amsterdam UMC. Duurzaamheid is haar met de paplepel ingegoten. En sinds ze een kind heeft, beseft ze dat ze ook haar dochter een mooie wereld wil nalaten. 

Klinkenberg heeft op haar eigen afdeling een Green Team opgericht. Inmiddels worden blikjes en flesjes ingezameld, waarvan het statiegeld naar een goed doel gaat. Pakketten voor beenmergpuncties zijn vervangen door een koffer waarin alle benodigde materialen los zitten, wat plastic zakken bespaart en ongebruikte materialen voorkomt. 

Ook op andere afdelingen ziet Klinkenberg veranderingen, zoals in het ok-complex, waar nu wasbare mutsjes worden gebruikt in plaats van wegwerpmutsjes, de luchtreiniging minder vaak draait en de lichten alleen nog branden in enkele ok’s. 

Ook andere geledingen in de zorg zijn actief bezig met vergroenen en verduurzamen. Zo is orthopedisch chirurg Patrick Deckers voorzitter van Caring Doctors. Hij merkt op dat er in ziekenhuizen initiatieven zijn, gericht op energiebesparing en afvalvermindering, maar dat veranderingen in het voedselsysteem achterblijven. 

Caring Doctors 

Caring Doctors is verwant aan Caring Farmers en Caring Vets. Het is een collectief van artsen en andere zorgprofessionals, waaronder physician assistants, dat streeft naar een overgang van het huidige dierlijke, naar een plantaardig voedselsysteem. Het manifest van Caring Doctors, de IPCC-rapporten en het EAT-Lancet-rapport zijn te vinden op www.caringdoctors.org.

Het werk van Caring Doctors is gebaseerd op de rapporten van de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering (IPCC) en het EAT-Lancet-rapport over een gezond en ecologisch duurzaam dieet. Het IPCC-rapport richt zich op twee pijlers: energietransitie en voedseltransitie. 

‘Ziekenhuizen pakken energietransitie serieus aan door energie te besparen en afval te verminderen, maar met een klein Green Team kun je geen veranderingen in het voedselsysteem van een ziekenhuis bewerkstelligen’, aldus Deckers. ‘Dat vereist betrokkenheid van veel partijen en het is een gevoelig onderwerp. Niemand wil dat het wordt opgelegd en het zorgt niet meteen voor een kostenreductie.’ 

Deckers ziet wel de eerste initiatieven in de Nederlandse ziekenhuizen ontstaan. ‘Er zijn ziekenhuizen die plantaardige opties hebben voor personeel en sommige ook voor patiënten, maar daarmee is vooralsnog wel de grens bereikt van wat we willen opleggen.’ 

Volgens Deckers is het klimaatprobleem erkend, maar is er nog geen algemeen gevoel van urgentie. ‘Om echte vooruitgang te boeken, is het noodzakelijk om over te schakelen naar een voedingspatroon waarbij 80procent plantaardig en 20 procent dierlijk is. Momenteel zitten we op 40 procent plantaardig en 60 procent dierlijk. In Nederland bestaat aarzeling om zulke ingrijpende stappen te zetten.’ 

Dat zo’n grote verandering wel mogelijk is, bewijzen elf ziekenhuizen in New York. Die zijn in drie maanden tijd overgestapt op een voornamelijk plantaardig menu in de patiëntenkeukens. ‘Vlees is nog steeds beschikbaar, maar niet langer de standaard. Deze ziekenhuizen hadden als voordeel dat zij samen één cateraar hadden en dat de burgemeester een grote rol pakte bij deze verandering.’ 

Klinkenberg benadrukt dat het op afdelingsniveau een uitdaging kan zijn om veranderingen door te voeren. ‘Collega’s willen graag meedenken, maar de dagelijkse drukte kan hen belemmeren om actie te ondernemen.’ Bewustwording is de eerste stap, volgens haar. ‘Veel collega’s zijn zich niet bewust van het feit dat de zorg evenveel CO2-uitstoot genereert als de luchtvaart.’ 

Met dat in het achterhoofd is Klinkenberg steeds meer dingen gaan signaleren die pure verspilling zijn. ‘In de zorg gebeurt veel op routine. We zijn gewend handschoenen aan te doen bij elke handeling, een extra doekje alcohol te gebruiken, een extra spuitje te pakken. Alles is disposable geworden. We kunnen veel minderen in afval en daarmee de CO2-uitstoot, zonder dat de patiëntveiligheid in het geding komt.’ 

Verandering zit soms in kleine dingen, vertelt Klinkenberg. ‘Ik was gewend veel medicatie intraveneus te geven, tot ik me realiseerde hoeveel afval dit oplevert: een ampul, een spuit, een zakje infuusvloeistof en een lijn. Het alternatief is één pil.’ 

Ook persoonlijke veranderingen kunnen een verschil maken. Kinkenberg adviseert iedereen eens naar de eigen werkdag te kijken: ‘Hoe kom je naar je werk? Wat eet je als lunch? Wat kun je in je werk aanpassen dat duurzamer is en misschien ook wel tijd scheelt?’ 

Met Caring Doctors wil Deckers de urgentie benadrukken van een voedseltransitie. ‘Een overgang naar voornamelijk plantaardige voeding resulteert in minder gezondheidsschade door welvaartsziekten, minder milieuschade door bodemverarming, droogte, opwarming, stikstof en fosfaat, en verhoogt de voedselveiligheid. Elke avond gaan een miljard mensen met honger naar bed omdat we een groot deel van ons voedsel in koeien, varkens of kippen stoppen. Dit is voedsel dat mensen zelf kunnen consumeren. We hebben voldoende plantaardige voedingsbronnen om tien miljard mensen te voeden.’ 

Deckers hoopt dat de overstap naar een plantaardige keuken door één ziekenhuis een keerpunt zal zijn. ‘Dan hebben we een model dat andere ziekenhuizen kunnen volgen.’ Het hoeft niet meteen een volledige omschakeling te zijn. ‘Laat de personeelskeuken in eerste instantie voornamelijk plantaardig zijn, met een beperkte optie voor vlees en zuivel. Ook de niet-complexe patiënten die electief zijn opgenomen en geen diëtist nodig hebben, kunnen overstappen op een plantaardig dieet. Zodra de voedingsindustrie hierin meebeweegt, kunnen ook complexe patiënten worden gevoed met bijvoorbeeld plantaardige parenterale voeding.’ 

Klinkenberg ziet een rol weggelegd voor PA’s als het gaat om duurzaamheid in de zorg. ‘Als PA sta je tussen artsen en verpleegkundigen in en heb je met beide geledingen veel contact. Je verblijft lange tijd op afdelingen en hebt de mogelijkheid om processen te observeren en mogelijke verbeteringen te identificeren. Bovendien ken je veel collega’s persoonlijk, wat het gemakkelijker maakt om met hen te communiceren.’ 

Deckers raadt aan gelijkgestemden te zoeken binnen de eigen instelling. ‘Is er al een Green Team, sluit je dan daarbij aan. Zeker als je met voeding aan de slag wilt, doe dat dan niet alleen. Betrek Caring Doctors erbij voor advisering of haal ideeën bij de Groene Zorg Alliantie. Ga niet zelf het wiel uitvinden.’ 

‘Er ligt een verantwoordelijkheid bij ons als zorgprofessionals’, aldus Deckers. ‘Mede omdat men ons vertrouwt. Denk niet: wat ik bijdraag, heeft niet zoveel zin, of: het heeft toch geen zin meer.’ Hij wil de urgentie benadrukken, en ook een boodschap meegeven: ‘We hebben nog de tijd om te voorkomen dat onze planeet onleefbaar wordt. Elke dag kun je kiezen voor een duurzamere leefstijl en je verzetten tegen het in stand houden van een destructieve industrie.’ 

Om de zorg te verduurzamen, zijn er afspraken gemaakt tussen het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de zorgsector. Deze afspraken zijn vastgelegd in de Green Deal Duurzame Zorg. 

De vijf hoofddoelen van de Green Deal Duurzame Zorg zijn: 

tekst: Wilma Admiraal, physician assistant geriatrie bij Zaans Medisch Centrum

Bron: NAPA Magazine nr 23, oktober 2023