Rugklachten zijn veelvoorkomend en geregeld invaliderend. Je rug is letterlijk een steunpilaar, de basis in je lijf. Als er sprake is van een beknelde zenuw in de rug met (radiculaire) pijn is dat uitermate pijnlijk en moeilijk te bestrijden. Deze pijn is vaak niet te ontlopen en wordt in alle houdingen gevoeld; daardoor is de ziektelast bij patiënten vaak zeer hoog. Lagerugpijn komt frequent voor: van de westerse bevolking maakt 60 tot 90 procent minstens één keer in het leven een periode door van aspecifieke lagerugpijn. De incidentie van lagerugpijn in de huisartsenpraktijk bedraagt 40,9 per 1000 patiënten per jaar. De prevalentie van lagerugpijn (zonder uitstraling) in de huisartsenpraktijk bedraagt 38,5 per 1000 patiënten (bron: NHG-Standaard Aspecifieke lagerugpijn).

Mogelijke oorzaken rugklachten
Doorgaans gaan rugklachten binnen zes weken over en hebben de klachten een aspecifieke oorzaak. Als patiënten bij mij op de polikliniek komen, hebben ze over het algemeen langer dan zes weken klachten, dus langdurige en soms zelfs chronische rugklachten. Soms worden patiënten eerder verwezen indien de pijn zeer invaliderend en moeilijk te bestrijden is.

Chronische rugklachten vormen de grootste groep patiënten die we als ‘spineteam’ tegenkomen. De meest voorkomende oorzaak van rugklachten in onze kliniek is degeneratief van aard, zoals facetartrose of discusdegeneratie. Bij de oudere populatie, boven 55 jaar, zien we ook verdergevorderde degeneratieve aandoeningen, waarbij bijvoorbeeld degeneratieve scoliose of degeneratieve spondylolisthesis ontstaat. Patiënten met acute klachten hebben bijvoorbeeld een HNP – een hernia van de nucleus pulposis – of osteoporotische wervelinzakkingen. Een minder grote groep, maar wel regelmatig voorkomende, oorzaken zijn een (traumatische) spondylolysis/-listhesis, spondylodiscitis of axiale spondyloartritis.

Als patiënten worden verwezen naar de orthopedische wervelkolomchirurg triageer ik eerst de verwijzing. Is er een grote kans op operatief ingrijpen, dan komt de patiënt op de poli van de wervelkolomchirurg. Is het nog niet zo duidelijk, of is de kans groot dat het een conservatief traject wordt, dan komen deze patiënten bij mij op de poli. In onze kliniek hebben we ervoor gekozen dat ik geen operatieve ingrepen doe, omdat onze meest laagcomplexe ingreep een herniaoperatie is en we die niet geschikt vinden voor een PA. Wel begeleid ik al onze operatieve patiënten op de afdeling.

Operatieve behandelmogelijkheden
Er zijn grofweg twee types operaties die een wervelkolomchirurg uitvoert: de stenose-/herniaoperaties en de spondylodeses. Het doel van een hernia-/stenoseoperatie is decompressie van zenuwen. Bij een HNP is dit de uitstulping van de discus; bij stenosering is het vaak een combinatie van hypertrofie van de facetgewrichten, ligamentum flavum en bulging discus. Soms is het noodzakelijk om een deel van de facetgewrichten of de laminae te verwijderen. Rugklachten worden daarmee niet behandeld, er is soms zelf een (tijdelijke) toename van rugklachten. De operatie wordt dan vooral verricht vanwege de radiculaire klachten.

Een spondylodese wordt uitgevoerd bij een degeneratieve spondylolisthesis, spondylolysis/-listhesis, een degeneratieve scoliose, zeer invaliderende discopathie van een of twee niveaus – na bijvoorbeeld eerdere HNP-operaties op dit niveau – of bij recidiverenden HNP’s. Een spondylodese is een zeer ingrijpende operatie; in het bijzonder de herstel- en revalidatieperiode is zeer intensief. Deze duurt gemiddeld drie tot zes maanden. De meeste patiënten zijn een jaar na de operatie volledig gerevalideerd.

Er zijn momenteel geen goede mogelijkheden voor een operatie met discus- of facetprothese. Discusprothesen bestaan wel, maar zijn internationaal nog niet bewezen effectiever dan de spondylodese-operaties. Wat dat betreft staat de wervelkolom­chirurgie nog in de kinderschoenen. Wel wordt momenteel de endoscopische wervelkolomchirurgie toegepast, onder meer voor de behandeling van HNP en stenosepatiënten.

Conservatieve behandelmogelijkheden
Wanneer ik een patiënt in de praktijk tref met rugklachten is de eerste stap het inventariseren van de mogelijke oorzaak. Ik doe bij een groot deel van de patiënten aanvullend onderzoek om pathologie uit te sluiten. Regelmatig is de klacht uitgelokt door arbeid. Sinds de covidepidemie kom ik veel patiënten tegen die thuis zijn gaan werken in een suboptimale werkomgeving. Bij verbetering daarvan valt te denken aan een goede bureaustoel, in hoogte verstelbaar bureau, verschillende types stoelen zoals een knikstoel, het zitten op een bal, etcetera. Ook het werk­schema kan van invloed zijn: neemt diegene wel frequent pauzes en voor hoelang? Een ergotherapeut of een arbeidsdeskundige kan hierbij meedenken. Soms veroorzaakt piekbelasting, zoals een verhuizing of het tillen van een zwaar object, de klachten. Het is aan te bevelen om zulke belasting, indien mogelijk, te spreiden.

Het is belangrijk om de kracht van vooral de lage rugspieren goed getraind te houden door middel van core stability -training. Door goede ondersteuning van de lumbale wervelkolom wordt de balans tussen belasting en belastbaarheid gunstiger, waardoor een groot deel van de mensen een flinke reductie van klachten heeft. Daarom verwijs ik patiënten zeer geregeld naar een in de wervelkolom gespecialiseerde fysiotherapeut.•

tekst Shanna Rijke, Shanna Rijke is als PA wervelkolomchirurgie verbonden aan het Spine Center Amsterdam.
beeld Getty Images