Voor physician assistants (PA) is proactief gedrag op de werkvloer belangrijk omdat de positionering in de gezondheidszorg nog niet is uitgekristalliseerd. In de praktijk blijkt dat de rollen, taken en mate van zelfstandig werken van PA’s situationeel gebonden zijn. Er is een groot verschil in de mate waarin de PA is ingebed in een medisch team.

De algemene onderzoeksvraag was of het verwerven van kennis en vaardigheden door werkplekleren, ook bekend als informeel leren, leidt tot meer proactief gedrag op de werkvloer. En welke rol persoonlijke kenmerken (een proactieve persoonlijkheid, algemene self-efficacy) en het aantal dienstjaren hierbij spelen. 

Informeel werkplekleren omvat alle activiteiten die te maken hebben met het uitoefenen van de baan en de omgeving waarin deze worden uitgevoerd.

Self-efficacy is een construct in de psychologie dat is gerelateerd aan zelfvertrouwen en geloof in eigen kunnen.

Proactief gedrag op het werk omvat gedrag dat zelfgeïnitieerd en toekomstgericht is met als doel zichzelf en/of de omgeving te veranderen. 

Allereerst lijken de resultaten te suggereren dat werkplekleren leidt tot meer proactief gedrag, zoals individuele innovatie, jezelf uitspreken, het heft in handen nemen en feedback vragen. Niettemin wordt het grootste deel van proactief gedrag op de werkvloer door andere, nog onbekende factoren verklaard. 

Het aantal dienstjaren heeft geen effect op de relatie tussen werk­plekleren en proactief gedrag op de werkvloer. Een mogelijke verklaring is dat men door langer te werken wel meer klinische vaardigheden ontwikkelt, maar dat dit niet leidt tot meer autonomie. Terwijl autonomie in het werk positief is gerelateerd aan proactief gedrag en juist de mate van autonomie en taakinvulling van PA’s in de praktijk per situatie of individu verschillen. 

Ook een proactieve persoonlijkheid bleek de invloed van werkplekleren op proactief gedrag op de werkvloer niet te versterken. Een proactieve persoonlijkheid is wel een sterkere voorspeller van proactief gedrag, individuele innovatie, jezelf uitspreken en het heft in handen nemen op de werkvloer dan werkplekleren. 

Tot slot bleek ook algemene self-efficacy de relatie tussen werk­plekleren en proactief gedrag niet te versterken. Dit impliceert dat self-efficacy meer een taakspecifieke variabele is en onderdeel van het motivatieproces in plaats van een stabiel persoonskenmerk. 

Dit onderzoek suggereert een positieve relatie tussen werkplekleren en proactief gedrag op de werkvloer. Om dit te stimuleren is het belangrijk om PA’s op de werkvloer voldoende gelegenheid te geven om te experimenteren en ideeën en issues met collega’s te delen, maar ook te bespreken met de leidinggevende. Een mogelijkheid is om standaard in het wekelijkse werkprogramma tijd te reserveren voor intervisie of teamoverleg.

Ook het aanbieden van relevante trainingen en workshops over proactief gedrag en de invloed hiervan op de werkvloer is aan te bevelen, waarbij terugkomdagen om te reflecteren op nieuw aangeleerd gedrag onderdeel dienen te zijn van de training. Verder zou in het opleidingscurriculum van physician assistants expliciet aandacht moeten zijn voor proactief gedrag, bijvoorbeeld als onderdeel van het competentiegebied ‘leiderschap’. 

Gezien de kleine onderzoekspopulatie zijn de resultaten slechts indicatief. Het is aan te bevelen om vervolgonderzoek te doen met een grotere onderzoekspopulatie, zodat meer inzicht wordt verkregen in de relatie tussen informeel werkplekleren en proactief gedrag op de werkvloer. Om de onderzoekspopulatie te vergroten, zou de doelgroep uitgebreid kunnen worden met de beroepsgroep van verpleegkundig specialisten, die een soortgelijke positie in de gezondheidszorg hebben.

In plaats van het aantal dienstjaren en de mate van general self-efficacy, die beide geen significante invloed lijken te hebben, zouden autonomie en rolambiguïteit als variabelen meegenomen kunnen worden. Ook zou de factor werkdruk onderdeel kunnen zijn van vervolgonderzoek. Door de hoge werkdruk in de gezondheidszorg kan het zijn dat de tijd ontbreekt om proactief gedrag te laten zien. 

Vervolgonderzoek zou ook kunnen focussen op andere verklarende variabelen. Zo is psychologische veiligheid op de werkvloer van invloed op proactief gedrag op de werkvloer. Daarbij gaat het onder meer om de onderlinge stemming tussen collega’s en het gevoel dat collega’s zich om elkaar bekommeren, maar ook om wederzijds respect voor elkaars kennis en kunde en inzicht in ieders taken en rollen.

De leidinggevende is ook een invloedrijke factor: bij respectvol leiderschap bijvoorbeeld ervaart de werknemer dat zijn werk serieus wordt genomen, waardoor deze zich veilig voelt om proactief gedrag te vertonen. Ook het betrekken van werknemers bij de besluitvorming, laten merken dat hun werk ertoe doet, lokt proactief gedrag uit.

Tot slot zou vervolgonderzoek zich kunnen richten op veilig werken. Zo zullen werknemers zich bijvoorbeeld sneller uitspreken over de veiligheid op het werk, als zij daarbij steun ervaren vanuit de organisatie, de leidinggevende en collega’s.

Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van de masterthesis van de studie psychologie aan de Open Universiteit. Het volledige onderzoek kan via het bureau van NAPA opgevraagd worden via secretariaat@napa.nl. 

Tekst en onderzoek door Ellen Burgering. Contact: ellenburgering14@gmail.com

Dit artikel verscheen in NAPA Magazine, nr. 22, maart 2023