Weet jij nog wanneer je tegen hepatitis B bent ingeënt? Vast niet als baby, want die inenting is pas in 2011 ingevoerd in het Rijksvaccinatieprogramma. Waarschijnlijk kreeg je die prik voor je eerste stage in de gezondheidszorg. Als je met bloedproducten in aanraking kunt komen, wil je liever niet op die manier met dat virus besmet worden. En andersom: je wil jouw patiënten niet ongewild met hepatitis B besmetten als je dat toevallig hebt opgelopen. 

Vrijwel iedere zorgverleners die ervoor in aanmerking komt, neemt die vaccinatie. Vanuit eigen belang, maar enige drang vanuit de opleiding of de werkgever zal ook meehelpen. 

Weet je nog wanneer je tegen Covid-19 bent gevaccineerd? Zorgmedewerkers kregen die prik met voorrang zodra het vaccin beschikbaar was begin 2020. Weet je nog wanneer je de laatste keer die vaccinatie ging halen? De Gezondheidsraad adviseert ook dit jaar weer om de herhaalprik te nemen als je met kwetsbare patiënten werkt. Corona komt in golven en er komen nog steeds mensen uit de risicogroepen in het ziekenhuis terecht. Iedere zorgverlener kan zich dit najaar bij de GGD melden voor die coronavaccinatie.

De vaccinatiegraad onder mensen die in de zorg werken wordt niet gemeten, maar ligt bij personen onder de 60 jaar erg laag. Het eigenbelang speelde wellicht in het begin van de pandemie. Nu loop je als gezonde 60-minner weinig risico en druk vanuit de werkgever is er nauwelijks. 

En weet je nog wanneer je de laatste griepprik kreeg? De Gezondheidsraad heeft in 2023 nogmaals zorgverleners aangeraden om die vaccinatie te nemen om te voorkomen dat je influenza oploopt tijdens je werk – en om het niet ongemerkt over te dragen aan patiënten. Die kunnen natuurlijk óók een griepprik nemen maar doen dat niet altijd en bovendien heeft die vaccinatie slechts een effectiviteit van 30%.

De reden dat die prik al jaarlijks zo’n 50 jaar wordt gegeven is dat de morbiditeit van influenza hoog is: één op de 15 mensen loopt jaarlijks influenza op en gemiddeld sterven 4700 mensen daaraan. Zelfs met een effectiviteit van 30% (of 40% in het voorkomen van ziekenhuisopnames) voorkomt dat een hoop ellende.

In Nederlandse ziekenhuizen wordt ruwweg 25% van de zorgverleners gevaccineerd tegen griep. In verpleeghuizen ligt dat waarschijnlijk nog lager en ook daarbuiten wordt het niet systematisch gemonitord. Het meest genoemde argument om die griepprik niet te nemen is, dat ‘ik nooit griep heb’. De kans is natuurlijk ook maar 7% per jaar en soms blijft een besmetting asymptomatisch. Of een influenza wordt als een eenvoudige verkoudheid geduid en men werkt gewoon door. Zorgverleners hebben een hoog verantwoordelijkheidsgevoel voor hun werk en willen hun collega’s niet laten opdraaien voor hun afwezigheid. 

Ook de vaccinatiegraad in de risicogroepen is lager dan gewenst. Begin deze eeuw was meer dan 75% van alle risicogroepen tegen influenza gevaccineerd. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ziet dat als een te behalen doel. De argumenten om de griepprik niet te nemen zijn al jaren gelijk: ik krijg nooit griep, de griepprik werkt niet, je krijgt er griep van of andere enge bijwerkingen. Zorgverleners zijn net gewone mensen, want die argumenten zijn bij hen niet anders. 

Wetenschappelijk onderzoek heeft dat allemaal al heel vaak ontkracht en bij bijwerkingencentrum Lareb zijn alle bijwerkingen allang in kaart gebracht, maar de weerstand tegen de griepprik (en andere vaccinaties) blijft weerbarstig. 

Waarom zou vrijwel elke zorgverlener die hepatitis B prik wél nemen en veel minder vaak de corona- of griepprik? Goed onderzoek is daar niet aan gedaan. Uit de huisartsenwereld ken ik een goede meting van de vaccinatiegraad tegen griep in 2007 en 2009. De vaccinatiegraad was vrijwel verdubbeld tussen die twee meetmomenten. Wat daarbij meespeelt is de omstandigheid dat de huisarts die griepprik geeft aan zijn patiënten die ervoor in aanmerking komen. Het vaccin is dus in huis en er is altijd wel iemand die de prik kan geven.

Opvallend was ook dat tussen 2007 en 2009 de reden waaróm men in de huisartspraktijk de griepprik nam, was gewijzigd. Dat leek samen te hangen met een wijziging in de NHG-Standaard Influenzavaccinatie die in 2008 een update kreeg. 

Daarin werd het advies om als huisarts(personeel) de griepprik zelf te nemen benadrukt, om besmetting van de patiënten te voorkomen. En die reden werd bij de tweede meting in 2009 aanzienlijk vaker genoemd. Kennelijk helpt het om in een eigen richtlijn daarover een advies op te nemen.

In de curricula van de meeste zorgopleidingen zit weinig over vaccinatie. Voor mij is dat al even geleden, maar in mijn opleiding werd alleen door kinderartsen wat verteld over de noodzaak om kinderen te vaccineren tegen de bekende ziektes. Bij de hbo-V opleiding is in totaal één uur beschikbaar om wat over vaccinatie te bespreken.

Natuurlijk krijgen kinderverpleegkundigen later wel veel scholing daarover, maar buiten dat werkgebied is de kennis beperkt. In ken het curriculum voor de MPA-opleiding onvoldoende, maar het zou me niet verbazen als vaccinatie daarin even karig bedeeld is. 

Ook PA’s komen PA’s veel risicopatiënten tegen in hun werk: ouderen natuurlijk, maar ook hart- en longpatiënten, mensen met diabetes, in de oncologie met weerstand verminderende medicatie of bestraling, bij nierdialyse, transplantatie, reumatische artritis, chronische darminfecties, dermatologische aandoening: overal is het risico op infecties, door aandoening of medicatie, verhoogd en zijn de gevolgen zwaarder dan bij overigens gezonde mensen.

Al die patiënten komen in aanmerking voor diverse vaccinaties maar weten dat vaak zelf niet of hebben er vragen over. Dan is het wel zo prettig om die vragen te kunnen beantwoorden als je die toevallig gesteld krijgt.

Kortom, medische preventie met vaccinatie zou een onderdeel moeten zijn van een gezonde leefstijl. Het helpt om gezond oud te worden en vermindert de druk op de zorg.

Het zou helpen als zorgverleners die boodschap uitdragen en zelf het goede voorbeeld zouden geven. Open staan voor vragen is daarbij een eerste stap. En je kennis op peil houden ook. Kijk op Zin en onzin van vaccineren voor meer informatie, een overzicht van de meest voorkomende vaccinaties en antwoorden op veel vragen.

door Ted van Essen, voormalig huisarts en voorzitter Nederlandse Immunisatie Stichting, bekend als tv-dokter bij Omroep Max.

Bekijk ook het Manifest Vaccinatiestelsel Nederland. Dit manifest is gebaseerd op de uitkomsten van de hackathon die in september 2024 heeft plaatsgevonden. De aanbevelingen in dit manifest zijn een eerste stap en bieden concrete en haalbare oplossingen om de toegankelijkheid van aanbevolen vaccinaties te verbeteren, het vertrouwen in vaccinaties te laten terugkeren en draagvlak voor vaccinatieprogramma’s te laten toenemen. Het manifest is gedeeld met de Tweede Kamer met aanbevelingen om nu werk te maken van het vaccinatiestelsel voor volwassenen.